دشمنی نامرئی به نام افسردگی – علائم و درمان افسردگی

کلمه «افسردگی» را این روزها زیاد می‌شنویم، انگار که بخشی از زندگی مدرن شده باشد. افسردگی روی فکر، عمل و احساسات تأثیرات مخربی می‌گذارد. اما آیا هر غم و رنج و ناراحتی الزاماً افسردگی نامیده می‌شود؟ آیا این بیماری نگران‌کننده است و عواقب ناگواری دارد؟

طبق آمار سازمان بهداشت جهانی ۳۵۰ میلیون نفر در دنیا از اختلال افسردگی رنج می‌برند.

پیش از هرچیز یک تعریف مختصر از افسردگی داشته باشیم.

افسردگی چیست؟

اولین قدم برای درمان افسردگی و جلوگیری از افسردگی شدید، شناخت علائم افسردگی است.

انواع افسردگی

بنیاد روانپزشکی آمریکا بر اساس DSM5 انواع افسردگی را تعریف کرده که در ادامه هرکدام را به صورت مختصر توضیح خواهیم داد.

افسردگی بالینی (اختلال افسردگی عمده یا ماژور)

تشخیص افسردگی عمده به این معنی است که ما حداقل به مدت دو هفته، اکثر روزها احساس ناراحتی یا از دست دادن علاقه به انجام فعالیت هایی که قبلا از آن لذت می بردیم را داشته باشیم که با علائم دیگری مثل ناامیدی، احساس بی ارزش بودن، اختلال خواب و تغییر اشتها همراه باشد. این نوع از افسردگی شدیدترین و شایع‌ترین نوع است.

اختلال افسردگی مداوم یا افسردگی خفیف

شدت این نوع از اختلال افسردگی خفیف تا متوسط است (از اختلال افسردگی عمده همیشه خفیف‌تر است) و علائم آن حداقل دو سال طول می‌کشد. قبلا به این نوع اختلال دیس‌تایمیا گفته می‌شد.

اختلال بی‌نظمی خلق مخرب

این نوع اختلال باعث ایجاد تحریک‌پذیری شدید و مزمن و عصبانیت های انفجاری در کودکان می‌شود. شروع آن معمولا از سنین ۱۰ سالگی است.

اختلال ناخوشی پیش از قاعدگی

نشانه افسردگی در pms چیست؟ در این نوع اختلال ممکن است علائم سندرم پیش از قاعدگی را همراه با اختلالات خلق مثل تحریک‌پذیری شدید، اضطراب و افسردگی داشته باشیم. این علائم معمولا چند روز پس از شروع قاعدگی فروکش می‌کنند اما در همان زمان بروز ممکن است به اندازه‌ای شدید باشد که روی زندگی روزانه ما تاثیر منفی بگذارد.

اختلالات افسردگی ثانویه به برخی بیماری‌های جسمی

برخی شرایط بالینی مثل کم‌کاری تیروئید، سرطان‌ها، بیماری‌های قلبی، پارکینسون و … تغییراتی در بدن ما به وجود می‌آورند که می‌تواند باعث افسردگی شود. در صورت بهبود شرایط و بیماری‌های ذکر شده افسردگی نیز خود به خود به دنبال آن از بین می‌رود.

افسردگی فصلی

افسردگی فصلی نوعی از اختلال افسردگی عمده است که فرد با تغییرات فصل علائم افسردگی را بروز می دهد و معمولا در فصل‌های پاییز و زمستان ظاهر شده، و در فصل بهار و تابستان از بین می‌رود.

افسردگی پیش از زایمان و افسردگی بعد از زایمان

افسردگی قبل از زایمان در دوره حاملگی اتفاق می‌افتد، در حالی که افسردگی پس از زایمان کمتر از ۴ هفته بعد از تولد نوزاد ظاهر می‌شود.

هر دو نوع این افسردگی‌ها به عنوان افسردگی عمده با شروع حول زایمان در نظر گرفته می‌شود.

افسردگی غیر معمول (آتیپیکال)

علائم این نوع افسردگی که به آن افسردگی ماژور با خصوصیات غیرمعمول هم گفته می‌شود، اندکی با افسردگی ماژور(عمده) متفاوت است.

تفاوت اصلی آن با افسردگی ماژور این است که در این اختلال بهبود موقت خلق در پاسخ به اتفاقات مثبت دیده می‌شود. سایر علائم کلیدی افسردگی غیرمعمول شامل افزایش اشتها و حساسیت به طرد شدن از طرف دیگران است.

افراد دارای اختلال دو قطبی نیز دوره‌هایی از افسردگی به همراه دوره‌هایی از مانیا را تجربه خواهند کرد.

علائم جسمی افسردگی و اضطراب

مشکلات خواب در افسردگی

مشکل در به خواب رفتن یا ناتوانی در حفظ روند خواب (مانند از خواب بیدار شدن در ساعات اولیه بامداد وناتوانی در دوباره خوابیدن) در افراد مبتلا به افسردگی بسیار شایع است.

البته تعداد کمی از مبتلایان به افسردگی هم دچار خواب بیش از حد می‌شوند.

درد قفسه سینه در افسردگی

درد قفسه‌سینه ممکن است نشانه وجود مشکلات بسیار جدی مانند ناراحتی قلبی و مشکل ریوی باشد. گاهی هم مشکلات معده با درد قفسه‌سینه همراه است. پس اگر در قفسه‌سینه درد احساس می‌کنیم حتما باید به پزشک مراجعه کنیم تا علت آن مشخص شود.

اگر پزشک برای درد قفسه‌سینه علت خاصی نیافت، شاید افسردگی باعث ایجاد آن باشد.

افسردگی خطر بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد. جالب است بدانیم این رابطه دو طرفه است، یعنی کسانی که حمله قلبی یا سکته قلبی را تجربه کرده‌اند هم، بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به افسردگی هستند.

بیشتر بخوانید: افسردگی پس از زایمان چیست و چه علت رخ می دهد؟

خستگی و کمبود انرژی در افسردگی

اگر بعد از یک خواب یا استراحت طولانی همچنان احساس خستگی می‌کنیم و انرژی لازم برای انجام وظایف و کارهای ساده روزانه را هم نداریم، بهتر است امکان ابتلا به افسردگی را در نظر داشته باشیم.

درد عضلات و مفاصل در افسردگی

کسانی که درد را برای مدت طولانی تحمل می‌کنند، بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به افسردگی قرار دارند.

از سوی دیگر، افسردگی هم ممکن است باعث ایجاد درد شود.

شایان ذکر است مبتلایان به افسردگی سه برابر سایرین در معرض درد مزمن از جمله درد عضلانی قرار دارند.

ناراحتی های گوارشی در افسردگی

شاید باورش سخت باشد، اما مغز و روده به‌شدت باهم در ارتباط هستند. به همین دلیل، وقتی با استرس یا نگرانی روبه‌رو هستیم، دچار تهوع یا درد معده می‌شویم.

افسردگی ممکن است روده ما را درگیر کند و به تهوع، سوءهاضمه، اسهال یا یبوست منجر شود.

سردرد

پژوهش‌های معتبر پزشکی نشان می‌دهند افراد مبتلا به اختلال افسردگی اساسی، سه برابر بیشتر از سایرین ممکن است به انواع میگرن دچار شوند.

متاسفانه افراد مبتلا به میگرن هم پنج برابر بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به افسردگی قرار دارند.

تغییر اشتها یا وزن در افسردگی

افسردگی روی اشتهای افراد مختلف اثرات متفاوت می‌گذارد: اشتهای گروهی را کم می‌کند و برعکس، گروه دیگری نمی‌توانند جلوی خوردن خود را بگیرند. نتیجه مشخص است: بعضی از مبتلایان لاغر و برخی چاق می‌شوند.

ارتباط اختلالات خوردن، مانند پرخوری عصبی و بی‌اشتهایی عصبی با افسردگی هم موضوعی ثابت‌شده است و باید آن را در نظر داشت.

کمردرد

اگر مدام کمردرد آزارمان می‌دهد شاید به دلیل افسردگی باشد. احتمال این که افراد مبتلا به افسردگی دچار کمردرد یا سردرد شدید شوند، چهار برابر بیش از سایرین است.

اضطراب و آشفتگی

افسردگی و مشکلات خواب باعث ایجاد اضطراب و پریشانی در فرد مبتلا می‌شوند. در مردان این حالت ممکن است با رفتارهای خشن هم بروز پیدا کند.

در بسیاری از مردان خشن، مراجعه به یک پزشک متخصص اعصاب و روان (روانپزشک) راه حلی پایدار برای پایان بخشیدن به خشونت آن‌ها محسوب می‌شود.

اختلال در کارکرد جنسی

افسردگی علاقه فرد به فعالیت جنسی را به‌شدت کاهش می‌دهد.

متاسفانه برخی از داروهای ضدافسردگی هم باعث اختلال جنسی می‌شوند.

بنابراین لازم است هنگام مراجعه به پزشک خجالت را کنار بگذاریم و درباره مشکلات جنسی با او مشورت کنیم تا در تجویز دارو این موضوع را نیز مدنظر قرار دهد.

علائم افسردگی در کودکان و نوجوانان

افسردگی تنها بالغین را درگیر نمی‌کند. بلکه ممکن است در کودکان و نوجوانان هم بروز پیدا کند. بنابراین مهم است همان ابتدای کار به فرزندمان کمک کنیم، چرا که هر چه بیشتر با این شرایط ادامه دهد، احتمال اختلال در زندگی و تبدیل شدن شرایط به مشکلی در تمام طول زندگی، بیشتر خواهد بود.

علائم افسردگی در کودکان و نوجوانان به دو بخش تغییرات احساسی و رفتاری تقسیم می‌شود.

تغییرات احساسی شامل موارد زیر است:

• احساس ناراحتی که می‌تواند شامل گریه کردن بدون هیچ دلیل خاصی باشد.
• احساس خشم، حتی در مورد مسائل کوچک
• احساس پوچی و ناامیدی
• تحریک‌پذیری یا خلق برانگیخته
• از دست دادن علاقه نسبت به انجام کارهایی که قبلا از انجام آن لذت می‌برد.
• درگیری با والدین یا دوستان
• کاهش اعتماد به نفس
• احساس گناه یا بی‌ارزشی
• بیش از حد خود را سرزنش کردن
• حساسیت بیش از اندازه به طرد شدن یا احساس نیاز داشتن به تایید
• اشکال در تمرکز، به یاد سپردن و تصمیم‌گیری
• احساس اینکه زندگی و یا آینده‌اش روشن نیست.

تغییرات رفتاری که ممکن است در فرزندمان دیده شود شامل موارد زیر است:

• خستگی و احساس کمبود انرژی
• بی‌خوابی و یا خوابیدن بیش از اندازه
• تغییر در اشتها، که می‌تواند به صورت کمبود اشتها و کاهش وزن و یا افزایش اشتها و وزن باشد.
• مصرف دخانیات و الکل
• بی‌قراری یا احساس برانگیختگی، مثل فشردن دست‌ها، اینکه فرزندمان نتواند راحت بشیند و دائم بی‌قرار باشد.
• سرعت فکر کردن، حرکات بدن و صحبت کردن کند می‌شود.
• شکایت مکرر از درد در قسمت‌های مختلف بدن یا سردرد
• دوری از اجتماع
• عملکرد ضعیف در مدرسه
• اهمیت ندادن به بهداشت شخصی و ظاهر
• عصبانیت‌های انفجاری، انجام رفتارهای پرخطر و مخرب
• آسیب زدن به خود

علائم افسردگی در سالمندان

علائم افسردگی در سالمندان با سایر سنین متفاوت است. افراد مسن معمولا به ندرت در مورد احساسات خود و علائم مربوط به افسردگی صحبت می‌کنند.

سالمندان ممکن است بیشتر علائم جسمی مربوط به افسردگی را نشان دهند مثل درد بدن، کاهش وزن و اختلال در خواب

کاهش حافظه هم می‌تواند یکی از علائم افسردگی در این دوران باشد که با درمان افسردگی، بهبود پیدا می‌کند.

گاهی اوقات خود فرد یا کسانی که در ارتباط نزدیک با آنها هستند متوجه یک سری تغییرات رفتاری می‌شوند که شامل موارد زیر است:

• از خانه بیرون نرفتن
• لذت نبردن از انجام کارهایی که قبلا برایش لذت‌بخش بود
• غذا نخوردن
• مصرف زیاد الکل
• جمع کردن وسایل غیر ضروری

علائم افسردگی شدید

اگرچه افسردگی ممکن است فقط یک بار در طول زندگی ما اتفاق بیفتد، اما معمولا افسردگی به صورت دوره‌ای عود می‌کند.

طی این دوره‌ها علائم افسردگی معمولا در تمام روزها وجود دارد و شامل موارد زیر است:

• احساس ناراحتی، گریه، ناامیدی و پوچی
• تحریک‌پذیری و عصباینت بیش از اندازه
• از دست دادن علاقه به انجام کارهای نرمال روزانه
• اختلالات خواب (کم خوابی یا خوابیدن بیش از حد)
• احساس خستگی و کمبود انرژی
• کاهش اشتها و از دست دادن وزن یا افزایش اشتها و وزن
• اضطراب و بی‌قراری
• کندی تفکر، صحبت کردن و حرکات بدن
• احساس بی‌ارزشی، گناه یا بیش از اندازه سرزنش کردن خود
• مشکلات جسمی غیر قابل توجیه مثل سردرد و کمردرد

تشخیص افسردگی (از کجا بفهمیم به افسردگی دچار شده ایم؟)

دانستن علائم افسردگی به تشخیص افسردگی در ما و اطرافیان کمک زیادی می‌کند. پیش از این علائم افسردگی در گروه‌های سنی متفاوت را بیان کردیم. با آگاهی نسبت به این علائم می‌توانیم متوجه تغییرات در خودمان شویم و زودتر برای دریافت درمان مناسب اقدام کنیم.

علت افسردگی (اصلا چرا افسرده می شویم)

افسردگی، شرایط زندگی خوب و بد سرش نمی‌شود و همه ما ممکن است در هر شرایطی افسرده شویم. مهم‌ترین عوامل افسردگی را می‌توانیم این طور بگوییم:

تغییر مواد شیمیایی در مغز: مواد خاصی در مغز روی خلق و خوی انسان تأثیر می‌گذارند. به‌هم‌خوردن تعادل این مواد شیمیایی در مغز از مهم‌ترین دلایل افسردگی است.

ژنتیک: افسردگی می‌تواند ارثی باشد. به عنوان مثال اگر یکی از دوقلوهای همسان دچار افسردگی شود به احتمال ۷۰ درصد دیگری هم مبتلا می‌شود.

شخصیت: کسانی که اعتماد به نفس پایینی دارند، کسانی که نمی‌دانند چطور استرس را مدیریت کنند یا افرادی که کلاً بدبین هستند بیشتر در معرض افسردگی هستند.

عوامل محیطی: احتمال ابتلا به افسردگی در کسانی بیشتر است که در معرض خشونت، تبعیض، سوءاستفاده یا فقر هستند. اما خبر خوب این است که افسردگی در هر سنی که باشد و با هر علتی که داشته باشد، قابل درمان است.

درمان افسردگی (چگونه افسردگی خود را درمان کنیم؟)

در دنیای روان‌پزشکی افسردگی قابل درمان‌ترین اختلال شناخته می‌شود. بسته به این که علت افسردگی چه چیزی است و از کجا آمده است، شیوه‌های درمانی مختلفی برایش وجود دارد. تشخیص و انتخاب نوع درمان افسردگی به عهدۀ پزشک متخصص اعصاب و روان است.

به طور کلی درمان افسردگی از سه بخش: دارودرمانی، روان درمانی و درمان های غیردارویی تشکیل شده است.

درمان افسردگی به کمک دارو

بالاتر گفتیم که به‌هم‌خوردن تعادل مواد شیمیایی در مغز می‌تواند یکی از دلایل افسردگی باشد، در نتیجه برگرداندن غلظت این مواد شیمیایی به حد طبیعی، می‌تواند افسردگی را از بین ببرد. این تعادل با مصرف قرص‌های ضد افسردگی ایجاد می‌شود. قرص‌های ضد افسردگی برعکس باور عمومی، مُسکن، خواب آور، تحریک کننده یا اعتیاد آور نیستند.

یک تا دو هفته بعد از مصرف داروهای ضد افسردگی، تأثیر آنها در بهبودی شروع می‌شود. تأثیر کامل این قرص‌ها از ماه دوم یا سوم دیده می‌شود. چنانچه افسردگی بعد از این دوره به طور کامل درمان نشود، پزشک داروهای بیشتری تجویز می‌کند یا دوز دارو را زیاد می‌کند.

بعد از درمان افسردگی به‌ خصوص افسردگی شدید، معمولاً متخصص از مراجعه کننده می‌خواهد که قرص‌ها را تا ۶ ماه یا بیشتر ادامه دهد. به خاطر بالا بودن احتمال عود افسردگی و برای پیشگیری از آن، ممکن است درمان تا مدت‌ها ادامه پیدا کند.

درمان افسردگی به روش غیردارویی

روان‌پزشک ممکن است از روش‌های روان درمانی، تحریک الکتریکی یا مغناطیسی و شیوه‌های دیگر برای درمان افسردگی کمک بگیرد.

روان‌درمانی

روان‌درمانی یا صحبت با روانشناس شامل درمان رفتاری-شناختی، روان‌درمانی در مورد روابط شخصی بیمار و حل کردن مشکلات است.

بعضی اوقات روان درمانی می‌تواند به عنوان انتخاب اول در درمان افسردگی انتخاب شود.

ورزش کردن

ورزش‌های هوازی با افزایش سطح اندورفین باعث کاهش شدت اضطراب و افسردگی می‌شود. و در همراهی با دارو و روان درمانی یا برای درمان افسردگی مقاوم کاربرد دارد.

تحریک مغناطیسی مغز

در صورتی که بیمار به داروهای تجویز شده پاسخ ندهد و بهبودی نداشته باشد پزشک ممکن است این روش را توصیه کند.

درمان خانگی افسردگی و تغییرات سبک زندگی

افسردگی بیماری‌ نیست که بتوانیم خودمان آن را درمان کنیم. ولی در کنار درمان توصیه شده توسط پزشک و روانشناس می‌توانیم از یک‌سری موارد خود مراقبتی شامل موارد زیر استفاده کنیم:

• متعهد بودن به درمان تجویز شده: جلسات روان‌درمانی و مراجعه به پزشک را رها نکنیم، حتی اگر احساس می‌کنیم خوب نیستیم. داروهای تجویز شده را به درستی مصرف کنیم. در غیر این صورت علائم افسردگی مجددا عود خواهد کرد وباید بدانیم زمان لازم است تا بهبود پیدا کنیم و باید صبور باشیم.
• آگاهی خودمان در مورد افسردگی را بالا ببریم: مطالعه در مورد شرایطمان به ما انگیزه و قدرت می‌دهد که به درمان خود پایبند باشیم. خانواده خود را تشویق کنیم در مورد افسردگی بخوانند تا بهتر بتوانند ما را درک و حمایت کنند.
• به علائم هشدار توجه کنیم: با پزشک یا روانشناس خود مشورت کنیم تا متوجه شویم چه عواملی ممکن است علائم افسردگی را در ما تشدید کند و درصورت بروز این اتفاق چه کار کنیم. هر نوع تغییری در علائممان به وجود آمد بهتر است با پزشک یا روانشناس معالج خود تماس بگیریم.
• عدم مصرف الکل و مواد مخدر: شاید به نظر برسد الکل شدت علائم افسردگی را کم می‌کند، اما در طولانی مدت باعث تشدید افسردگی خواهد شد.
• مراقبت از خود: مصرف غذاهای سالم، داشتن فعالیت جسمی و خوابیدن به مقدار کافی. پیاده روی، شنا یا هر فعالیتی که از انجام آن لذت می‌بریم را در برنامه روزانه خود قرار دهیم.

تغذیه در درمان افسردگی

بعضی تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف غذاهای حاوی قند و همچنین غذاهای فرآوری شده می‌تواند روی سلامت جسم و روان ما اثر بگذارد. این تحقیقات همچنان نشان می‌دهد مصرف برخی مواد غذایی مانند میوه، سبزیجات، روغن زیتون و ماهی می‌تواند منجر به کاهش علائم مربوط به افسردگی شود.

پیشگیری از افسردگی

ما نمی‌توانیم از افسردگی پیشگیری کنیم، بلکه می‌توانیم عوامل خطر ایجاد کننده آن را با انجام موارد زیر کمتر کنیم:

• داشتن برنامه خواب منظم و سالم
• مدیریت استرس
• تمرین خود مراقبتی منظم شامل ورزش، مدیتیشن و یوگا

عوارض افسردگی

افسردگی باید جدی در نظر گرفته شود و اگر درمان نشود می‌تواند پیشرفت کرده و منجر به مشکلات جسمی، روانی و رفتاری شده و تمام جنبه‌های زندگی ما را تحت تاثیر قرار دهد.

برخی از عوارض افسردگی به شرح زیر است:

• افزایش وزن که می‌تواند منجر به مشکلاتی مثل دیابت، بیماری‌های قلبی عروقی و سندرم متابولیک شود.
• تجربه کردن مشکلات جسمی و درد.
• سوء مصرف الکل و مواد مخدر که می‌تواند عواقب شخصی، اجتماعی و سلامتی به همراه داشته باشد.
• رنج بردن از اضطراب، فوبیا و حملات پانیک
• داشتن افکار خودکشی یا اقدام به انجام آن

پس این موضوع را مد نظر داشته باشید که هر چقدر زودتر به داد افسردگی برسیم، راحت‌تر می‌توانیم آن را درمان کنیم و زمان بیشتری را از زندگی لذت می‌بریم.

منابع:
 psychiatry.org , mayoclinic.org , nhs.uk , my.clevelandclinic.org 

IR-0225-ABD-9380-AS