همه‌چیز درباره ویتامین K

هرکدام از ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز بدن، نقش مهمی در حفظ سلامتی ما دارند. در این مطلب به بررسی بیشتر نقش ویتامین‌ K در حفظ سلامتی و همچنین عملکرد صحیح بدن و چگونگی تامین میزان موردنیاز بدن از آن می‌پردازیم.

ویتامین K چیست؟

ویتامین کا (K)‌، یک ویتامین محلول در چربی است که به طور طبیعی در بعضی از غذاها وجود دارد و به عنوان یک مکمل غذایی هم در دسترس است. ویتامین‌های محلول در چربی همراه چربی‌ها جذب و در بافت چربی بدن و کبد ذخیره می‌شوند. ویتامین K شامل دو نوع ویتامین K1 و ویتامین K2 است.

نقش ویتامین K در بدن چیست؟

آنزیم ماده‌ای است که سرعت واکنش‌های شیمیایی را در بدن بیشتر می‌کند و کوآنزیم ماده‌ای است که به عملکرد یک آنزیم کمک می‌کند. یکی از فواید ویتامین K این است که به عنوان یک کوآنزیم، به عملکرد آنزیم‌های موثر در ساخت پروتئین‌های موثر در فرایند لخته شدن خون و ساخت استخوان و آنزیم‌های ضروری برای سایر عملکردهای طبیعی بدن کمک می‌کند.

به چه مقدار ویتامین K نیاز داریم؟

مقدار ویتامین K مورد نیاز، به سن و جنسیت افراد بستگی دارد. به‌طور کلی میزان ویتامین K موردنیاز بدن افراد برحسب سن و جنسیت آن‌ها به شرح زیر است:

چه غذاهایی ویتامین K مورد نیاز بدن را تامین می‌کنند؟

ویتامین K به طور طبیعی در بسیاری از غذاها وجود دارد و ویتامین K1 که شکل اصلی ویتامین K در رژیم غذایی است، بیشتر در سبزیجاتی با برگ سبز موجود است. و  ویتامین K2 ، هم در بعضی غذاها وجود دارد و هم توسط باکتری‌های روده انسان تولید می‌شوند.

ما می‌توانیم مقادیر توصیه‌شده ویتامین K را با خوردن غذاهای مختلف از جمله موارد زیر دریافت کنیم:
• سبزیجاتی با برگ ‌سبز مثل اسفناج، کلم پیچ، کلم بروکلی و کاهو
• روغن‌های گیاهی
• بعضی از میوه‌ها مثل زغال‌اخته و انجیر
• گوشت، پنیر، تخم‌مرغ و سویا

مکمل‌های ویتامین K

ویتامین K در مکمل‌های حاوی مولتی‌ویتامین‌ها یا مواد معدنی و در بعضی از مکمل‌ها به تنهایی یا همراه با چند ماده مغذی دیگر مثل کلسیم، منیزیم یا ویتامین دی وجود دارد. دو شکل رایج ویتامین K در مکمل‌های غذایی ویتامین‌های K1 و K2 هستند.

چه افرادی در معرض کمبود ویتامین K  قرار دارند؟

کمبود ویتامین K بسیار نادر است و ما بیشتر ویتامین K مورد نیاز خود را از غذاهای مصرفی دریافت می‌کنیم. از طرف دیگر، باکتری‌های روده بزرگ مقداری ویتامین K می‌سازند که بدن می‌تواند آن را جذب کند. با این وجود، افراد زیر ممکن است در معرض کمبود دریافت ویتامین K باشند:

نوزادان: به دلیل آن‌که مقدار ویتامین K عبوری از جفت اندک است، خطر کمبود ویتامین K در نوزادان تازه متولد‌شده وجود دارد. کمبود ویتامین K در چند هفته اول زندگی، ممکن است باعث خونریزی شود، وضعیتی که قبلا به آن «بیماری خونریزی دهنده کلاسیک نوزادان» گفته می‌شد.

افراد مبتلا به سندرم سوء‌جذب و بعضی اختلالات گوارشی: این افراد ممکن است ویتامین K را به خوبی جذب نکنند. بعضی از بیماری‌هایی که جذب ویتامین K را کاهش می‌دهند، عبارتند از:

سیستیک‌ فیبروزیس: یک اختلال ارثی که باعث آسیب شدید ریه‌ها، دستگاه گوارش و سایر اندام‌ها می‌شود.

بیماری سلیاک: یک بیماری خودایمنی جدی با زمینه ژنتیکی که در آن مصرف گلوتن به آسیب روده باریک منجر می‌شود.

کولیت اولسراتیو: یک بیماری که باعث التهاب و زخم در روده بزرگ می‌شود.

سندرم روده کوتاه: یک بیماری پیچیده که به دلیل از دست دادن بخشی از روده کوچک یا بزرگ یا اختلال در عملکرد آن‌ها پیش می‌آید. توانایی افراد مبتلا به سندرم روده کوتاه در جذب مواد مغذی در بیشتر موارد بسیار کم است.

افراد چاقی که به منظور کاهش وزن، مورد جراحی قرار گرفته باشند: اگرچه احتمال بروز علائم بالینی در این افراد کم است، اما کنترل وضعیت ویتامین K و در بعضی موارد استفاده از مکمل ویتامین K برای این افراد ضروری است.

بیشتر بخوانید: ویتامین های اساسی مورد نیاز بدن کدامند؟

پیشگیری از کمبود ویتامین K در نوزادان

طبق بسته خدمتی مراقبت از نوزاد سالم در کشور، كليه نوزادان طی ساعات اول عمر، برای پيشگيری از کمبود ویتامین K و عوارض ناشی از این کمبود ، ويتامين K1 را به صورت تزریق عضلانی دریافت می‌کنند. بسته خدمتی مراقبت از نوزاد سالم یکی از مجموعه‌های آموزشی منتشرشده از طرف اداره سلامت نوزادان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است که برای استفاده پزشکان و پرستاران شاغل در بخش‌های نوزادان بیمارستان تهیه شده است.

عوارض کمبود ویتامین K در بدن

به این دلیل که وجود میزان کافی ویتامین K برای لخته شدن خون در مدت زمان مناسب ضروری است، کمبود شدید ویتامین K ممکن است باعث بروز کبودی و خونریزی شود.
کمبود ویتامین K همچنین ممکن است باعث کاهش استحکام استخوان‌ها و افزایش خطر ابتلا به پوکی استخوان شود؛ چرا که بدن برای داشتن استخوان‌های سالم به ویتامین K نیاز دارد.

آیا ویتامین K می‌تواند مضر باشد؟

بر اساس اطلاعات موجود، مصرف ویتامین K از طریق مکمل‌ها و مواد غذایی تاکنون با هیچ عارضه‌ی جانبی همراه نبوده است. با این  وجود، ممکن است با بعضی داروها، به ویژه وارفارین تداخل داشته باشد.

بیشتر بخوانید: مواد معدنی مورد نیاز بدن کدامند؟

تداخلات ویتامین K با داروها یا سایر مکمل‌های غذایی

بعضی از داروها ممکن است با ویتامین کا تداخل داشته باشند، از جمله:

وارفارین

ممکن است وارفارین ( یکی از داروهای رقیق‌کننده خون)، با ویتامین K تداخل جدی داشته باشد. بنابراین، در صورت مصرف وارفارین، باید مطمئن شویم که میزان ویتامین K دریافتی ما از غذا و مکمل‌ها، تقریباً هر روز یکسان است.

تغییر ناگهانی در مقدار ویتامین K دریافتی ممکن است باعث خونریزی‌های خطرناک (در صورت مصرف کمتر ویتامین K) یا لخته شدن خون (در صورت مصرف بیشتر ویتامین K) شود.

آنتی‌بیوتیک‌ها

آنتی بیوتیک‌ها می‌توانند باکتری‌های مفید روده ما را که سازنده‌ ویتامین K هستند، از بین ببرند. استفاده طولانی‌مدت (بیش از چند هفته) از آنتی بیوتیک‌ها ممکن است میزان ویتامین K ساخته‌شده در روده را کاهش داده و باعث کمبود ویتامین K در بدن شود.

اورلیستات

اورلیستات دارویی است که باعث کاهش جذب چربی رژیم غذایی می‌شود و  از این طریق به کاهش وزن کمک می‌کند. این دارو به دلیل کاهش جذب چربی رژیم غذایی توسط بدن ، می‌تواند جذب ویتامین‌های محلول در چربی مانند ویتامین K را هم کم کند.

لازم است پزشک و داروساز خود را در جریان مکمل‌ها و داروهای مصرفی با نسخه یا بدون نسخه، قرار دهیم، به این دلیل که آن‌ها می‌توانند اطلاعات دقیق و کاملی در ارتباط با تداخلات دارویی (و اقدامات لازم در صورت نیاز) در اختیار ما قرار بدهند.

تامین ویتامین K با تغذیه سالم

تقریباً غیرممکن است کمبود ویتامین K در افراد سالمی که رژیم غذایی متنوعی دارند،  به حدی برسد که منجر به بروز علائم و خونریزی شود.

به این دلیل که غذاها می‌توانند مجموعه‌ای از مواد مغذی و سایر مواد ضروری را برای حفظ سلامتی ما فراهم کنند، نیازهای تغذیه‌ای باید در درجه اول با غذاها برآورده شوند. غذاهای غنی شده و مکمل‌های غذایی زمانی مفید هستند که تامین نیازها به یک یا چند ماده مغذی غیرممکن باشد (مثلاً در مراحل خاصی از زندگی از جمله بارداری).

اصول یک الگوی غذایی سالم شامل موارد زیر است:

• • انواع سبزی‌ها، میوه‌ها، غلات، شیر، ماست، پنیر بدون‌چربی و کم‌چرب و روغن‌ها.( بسیاری از سبزی‌ها، بعضی از میوه‌هاو پنیر، منابع خوبی از ویتامین K به‌شمار می‌آیند.)
  • انواع غذاهای پروتئینی مثل گوشت بدون چربی، گوشت مرغ، تخم مرغ، غذاهای دریایی، لوبیا، نخود، عدس، آجیل و محصولات سویا. (سویا و آجیل منابع خوبی از ویتامین K محسوب می‌شوند.)
  • محدودیت در مصرف غذاها و نوشیدنی‌های حاوی قند، چربی اشباع شده و نمک.

به طور کلی با داشتن یک رژیم غذایی سالم و متعادل، می‌توانیم گام مهمی در راستای تامین ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز بدن و در نتیجه ارتقای سلامت عمومی خود برداریم.

منابع: ods, بسته خدمتی مراقبت از نوزاد سالم در کشور

IR-1026-ABD-2519-AS