ویتامین K چیست ؛ معرفی خواص و منابع ویتامین کا

ویتامین K چیست و چه کاربردی دارد؟

ویتامین کا، یک ویتامین محلول در چربی است که به طور طبیعی در برخی غذاها وجود دارد و به عنوان یک مکمل غذایی نیز در دسترس است. ویتامین‌های محلول در چربی همراه چربی‌ها جذب و در بافت چربی بدن و کبد ذخیره می‌شوند. ویتامین کا شامل دو نوع ویتامین K1 و ویتامین K2 است.

آنزیم ماده‌ای است که سرعت واکنش‌های شیمیایی در بدن را افزایش می‌دهد. کوآنزیم ماده‌ای است که عملکرد یک آنزیم را افزایش می‌دهد. از فواید ویتامین k این است که به عنوان یک کوآنزیم، عملکرد آنزیم‌های موثر در ساخت پروتئین‌های دخیل در فرایند لخته شدن خون، ساخت استخوان و آنزیم‌های ضروری برای سایر عملکردهای طبیعی بدن را افزایش می‌دهد.

وارفارین و برخی از داروهای ضد انعقاد خون، ویتامین کا را بی‌اثر می‌کنند. افرادی که از این دسته داروهای ضد انعقاد استفاده می‌کنند، باید به میزان ثابتی ویتامین کا دریافت کنند.

به چه مقدار ویتامین K نیاز داریم؟

مقدار ویتامین کا مورد نیاز، به سن و جنسیت افراد بستگی دارد.

چه غذاهایی ویتامین K مورد نیاز بدن را تامین می‌کنند؟

ویتامین کا به طور طبیعی در بسیاری از غذاها یافت می‌شود. ویتامین K1 عمدتاً در سبزیجات برگ سبز وجود دارد و شکل اصلی ویتامین کا در رژیم غذایی است. ویتامین K2 توسط باکتری‌های روده انسان تولید می‌شوند.

ما می‌توانیم مقادیر توصیه‌شده‌ی ویتامین کا را با خوردن غذاهای مختلف از جمله موارد زیر دریافت کنیم:

• سبزی‌های برگ‌سبز مانند اسفناج، کلم پیچ، کلم بروکلی و کاهو
• روغن‌های گیاهی
• برخی از میوه‌ها مانند زغال اخته و انجیر
• گوشت، پنیر، تخم‌مرغ و سویا

مکمل‌های ویتامین K

ویتامین کا در مکمل‌های حاوی مولتی ویتامین‌ها و مواد معدنی یافت می‌شود. همچنین در بعضی مکمل‌ها به تنهایی یا همراه با چند ماده مغذی دیگر مانند کلسیم، منیزیم یا ویتامین دی موجود است. دو شکل رایج ویتامین کا در مکمل‌های غذایی ویتامین‌های K1 و K2 هستند.

کمبود ویتامین k بسیار نادر است. بیشتر ما ویتامین کا مورد نیاز خود را از غذاهای مصرفی دریافت می‌کنیم. از طرف دیگر، باکتری‌های روده بزرگ مقداری ویتامین کا می‌سازند که بدن می‌تواند آن را جذب کند. با این حال، افراد زیر ممکن است در معرض کمبود دریافت ویتامین کا باشند و دچار بیماری‌های کمبود ویتامین k شوند:

• نوزادان: از آنجا که مقدار ویتامین کا عبوری از جفت اندک است، خطر کمبود ویتامین کا را در نوزادان تازه متولد شده افزایش می‌دهد.
  در چند هفته اول زندگی، کمبود ویتامین کا ممکن است باعث خونریزی شود، وضعیتی که قبلا به آن «بیماری خونریزی دهنده کلاسیک نوزادان» گفته می‌شد.
• افراد مبتلا به سندرم سوء جذب و سایر اختلالات گوارشی: این افراد ممکن است ویتامین کا را به خوبی جذب نکنند. بعضی از بیماری‌هایی که جذب ویتامین کا را کاهش می‌دهند، عبارتند از:

o سیستیک فیبروزیس: یک اختلال ارثی که باعث آسیب شدید ریه‌ها، دستگاه گوارش و سایر اندام‌ها می‌شود.
o بیماری سلیاک: یک بیماری خودایمنی جدی با زمینه ژنتیکی که در آن مصرف گلوتن منجر به آسیب روده باریک می‌شود.
o کولیت اولسراتیو: بیماری که باعث التهاب و زخم در روده بزرگ می‌شود.
o سندرم روده کوتاه: یک بیماری پیچیده که به دلیل از دست دادن بخشی از روده کوچک یا بزرگ یا اختلال در عملکرد آنها رخ می‌دهد. توانایی مبتلایان به سندرم روده کوتاه در جذب مواد مغذی اغلب کاهش یافته است.

• افراد چاقی که به منظور کاهش وزن، تحت جراحی قرار گرفته باشند: اگرچه احتمال بروز علائم بالینی در این افراد کم است، اما کنترل وضعیت ویتامین کا و در برخی موارد استفاده از مکمل ویتامین کا برای این افراد ضروری است.

بیشتر بخوانید: ویتامین های اساسی مورد نیاز بدن کدامند؟

پیشگیری از کمبود ویتامین کا در نوزادان

ویتامین کا نقش بسیار مهمی در پیشگیری از خونریزی دارد. در نوزادان تازه متولد شده سطح ویتامین K1 پایین است.

طبق بسته خدمتی مراقبت از نوزاد سالم در کشور، كليه نوزادان طی ساعات اول عمر، برای پيشگيری از کمبود ویتامین کا و عوارض کمبود ویتامین k، ويتامين K1 را به صورت تزریق عضلانی دریافت می‌کنند. بسته خدمتی مراقبت از نوزاد سالم یکی از مجموعه‌های آموزشی منتشرشده از طرف اداره سلامت نوزادان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است که جهت استفاده پزشکان و پرستاران شاغل در بخش‌های نوزادان بیمارستان تهیه شده است.

اگر ویتامین کا به میزان کافی دریافت نکنیم، چه اتفاقی می‌افتد؟

از آنجا که وجود میزان کافی ویتامین کا برای لخته شدن خون در مدت زمان مناسب ضروری است، کمبود شدید ویتامین کا ممکن است باعث بروز کبودی و خونریزی شود.
کمبود ویتامین کا همچنین ممکن است باعث کاهش استحکام استخوان‌ها و افزایش خطر ابتلا به پوکی استخوان شود؛ زیرا بدن برای داشتن استخوان‌های سالم به ویتامین کا نیاز دارد.

آیا ویتامین کا می‌تواند مضر باشد؟

بر اساس اطلاعات موجود، ویتامین کا تاکنون هیچ عارضه‌ی جانبی نشان نداده است. با این حال، ممکن است با بعضی داروها، به ویژه وارفارین تداخل داشته باشد.

بیشتر بخوانید: مواد معدنی مورد نیاز بدن کدامند؟

تداخلات ویتامین کا با داروها یا سایر مکمل‌های غذایی

برخی از داروها ممکن است با ویتامین کا تداخل داشته باشند. در اینجا چند نمونه آورده شده است:

وارفارین

وارفارین، رقیق‌کننده خون است و ممکن است با ویتامین کا تداخل جدی داشته باشد. در صورت مصرف وارفارین، باید مطمئن شویم که میزان ویتامین کا دریافتی از غذا و مکمل‌ها، تقریباً هر روز یکسان باشد.

تغییر ناگهانی در مقدار ویتامین کا دریافتی ممکن است باعث خونریزی‌های خطرناک (در صورت مصرف کمتر ویتامین کا) یا لخته شدن خون (در صورت مصرف بیشتر ویتامین کا) شود.

آنتی‌بیوتیک‌ها

آنتی بیوتیک‌ها می‌توانند باکتری‌های مفید روده ما را که سازنده‌ی ویتامین کا هستند، از بین ببرند. استفاده طولانی‌مدت (بیش از چند هفته) از آنتی بیوتیک‌ها ممکن است میزان ویتامین کا ساخته‌شده در روده را کاهش داده و باعث کمبود ویتامین کا در بدن شود.

بعضی از داروهای کاهش دهنده چربی خون

برخی از افراد برای کاهش سطح کلسترول خون، از داروهایی مانند کلستیرامین استفاده می‌کنند. از آنجایی که ویتامین کا، یک ویتامین محلول در چربی است، مصرف طولانی مدت (برای چندین سال) داروهای کاهش‌دهنده سطح کلسترول خون (کلستیرامین) ممکن است میزان جذب ویتامین کا را کاهش دهد.

اورلیستات

اورلیستات دارویی است باعث کاهش جذب چربی می‌شود و به کاهش وزن کمک می‌کند، اما ممکن است جذب ویتامین کا را تحت تاثیر قرار دهد.

ضروری است پزشک و داروساز خود را در در جریان مکمل‌ها و داروهای مصرفی با نسخه یا بدون نسخه، قرار دهیم. آنها می‌توانند اطلاعات دقیق و کاملی در ارتباط با تداخلات دارویی در اختیار ما قرار دهند.

ویتامین K و تغذیه سالم

در افراد سالمی که رژیم غذایی متنوعی دارند، کمبود ویتامین کا در حدی که فرد علامتدار و دچار خونریزی شود، تقریبا غیرممکن است.

از آنجایی که غذاها می‌توانند مجموعه‌ای از مواد مغذی و سایر مواد ضروری حفظ سلامتی را برای ما فراهم نمایند، نیازهای تغذیه‌ای باید در درجه اول از طریق غذاها برآورده شوند. غذاهای غنی شده و مکمل‌های غذایی زمانی مفید هستند که تامین نیازها به یک یا چند ماده مغذی غیرممکن باشد (مثلاً در مراحل خاص زندگی، مانند بارداری).

دستورالعمل‌ها، یک الگوی غذایی سالم را به این صورت توصیف می‌کند:

• شامل انواع سبزی‌ها، میوه‌ها، غلات، شیر، ماست و پنیر بدون‌چربی و کم‌چرب و روغن‌ها باشد. بسیاری از سبزی‌ها و بعضی از میوه‌ها منابع ویتامین k هستند. پنیر نیز حاوی ویتامین کا است.
• شامل انواع غذاهای پروتئینی مانند گوشت بدون چربی، گوشت مرغ، تخم مرغ، غذاهای دریایی، لوبیا، نخود، عدس، آجیل و محصولات سویا باشد. سویا و آجیل حاوی ویتامین کا هستند.
• غذاها و نوشیدنی‌های حاوی قند، چربی اشباع شده و نمک را محدود می‌کند.
• نوشیدنی‌های الکلی را محدود می‌کند.
• کالری آن در محدوده کالری مورد نیاز روزانه ما قرار دارد.

منابع:
U.S. Department of Health & Human Services, National Institutes of Health – Vitamin K, Health Professional, U.S. Department of Health & Human Services, National Institutes of Health – Vitamin K, Consumer و بسته خدمتی مراقبت از نوزاد سالم در کشور

IR-1122-ABD-7372-WE