کمبود آهن یا کم خونی فقر آهن و درمان آن

کم خونی فقر آهن چیست؟

کم‌خونی یا «آنِمی» به کاهش گلبول‌های قرمز سالم خون یا کاهش هموگلوبین گفته می‌شود که وظیفه اکسیژن‌رسانی به دستگاه‌های مختلف بدن را به‌ عهده دارند.

کاهش گلبول‌های قرمز و اختلال در اکسیژن‌رسانی به سلول‌های بدن، باعث بروز مشکل می‌شود. در حال‌ حاضر شایع‌ترین نوع کم‌خونی، کم‌خونی فقر آهن است. آهن مهم‌ترین ماده برای ساخت هموگلوبین است و هنگامی که جذب این ماده کافی نباشد یا نیاز بدن به آن به‌ دلیلی (مثلاً بارداری یا خونریزی مانند خونریزی زیاد هنگام قاعدگی) افزایش یابد، دچار کم‌خونی فقر آهن خواهیم شد.

علائم کمبود آهن در بدن چیست؟

شناختن علائم فقر آهن اهمیت زیادی دارد، چون می‌تواند به درمان و پیشگیری به‌ موقع از آن کمک کند. شایع‌ترین علائم کم خونی عبارتند از:

• احساس خستگی یا ضعف
• سرگیجه، سردرد
• تنگی نفس
• از دست دادن اشتها به خصوص در کودکان و شیرخواران
• تمایل به خوردن موادی مثل یخ و خاک
• ضربان سریع قلب
• عدم تمرکز، خواب آلودگی و بی‌حوصلگی
• ریزش مو
• کمبود انرژی

علائم ظاهری کمبود آهن شامل موارد زیر است:

• رنگ پریدگی پوست
• سردی دست‌ها و پاها
• ایجاد زخم در دهان
• ترک خوردگی گوشه لب‌ها
• شکنندگی ناخن‌ها

درصورتی که علائم گفته شده را داشتیم بهتر است به پزشک مراجعه کنیم. کم‌خونی فقر آهن با یک آزمایش خون ساده قابل تشخیص بوده و معمولاً با تجویز مکمل آهن درمان می‌شود.

علت کمبود آهن چیست؟

کمبود آهن باعث می‌شود، بدن نتواند به اندازه کافی گلبول‌های قرمز تولید کند، با کاهش گلبول‌های قرمز خونرسانی به بافت‌ها و اعضای بدن با مشکل روبه رو می‌شود.

کمبود آهن علل مختلفی دارد. در ادامه چند مورد از شایع‌ترین علت‌های کمبود آهن را بررسی خواهیم کرد.

عادت ماهیانه و حاملگی

شایع‌ترین دلیل کم خونی فقر آهن در خانم‌ها خونریزی ماهیانه است. معمولا خانم‌هایی که خونریزی زیادی در زمان عادت ماهیانه دارند، دچار کم خونی می‌شوند.

در زمان بارداری برای برقراری خونرسانی و اکسیژن رسانی کافی به جنین، نیاز مادر به آهن افزایش می‌یابد.

مطالعه بیشتر: خطرات بیماری مالاریا برای بارداران و کودکان

دریافت ناکافی آهن

عدم مصرف کافی آهن به مدت طولانی، باعث کمبود آهن در بدن می‌شود. مواد غذایی مثل گوشت،تخم مرغ و برخی سبزیجات سرشار از آهن هستند. با این وجود در شرایطی مثل بارداری و زمان رشد و تکامل کودک، ممکن است بدن به آهن بیشتراز مقداری که از مواد غذایی جذب می‌شود، نیاز داشته باشد.

خونریزی داخلی

برخی شرایط مثل زخم‌ معده، پولیپ روده، سرطان روده بزرگ و استفاده از برخی داروها از جمله آسپیرین (با ایجاد زخم معده) می‌تواند منجر به خونریزی داخلی شود. که در نتیجه کم خونی فقر آهن ایجاد می‌گردد.

ناتوانی در جذب آهن

بعضی بیماری‌ها و یا انجام جراحی‌هایی که با درگیری روده همراه است، می‌توانند باعث اختلال در جذب آهن شوند. یعنی با وجود دریافت مقدار آهن کافی، بدن ما قادر به جذب آن نخواهد بود و کم خونی فقر آهن به وجود می‌آید.

از جمله این بیماری‌ها می‌توان به سلیاک اشاره کرد.

نارسایی مزمن کلیه

افراد مبتلا به نارسایی کلیه در طول زمان ممکن است دچار کم خونی فقر آهن شده و به مکمل آهن نیاز پیدا کنند.

بیشتر بخوانید: بیماری تالاسمی | انواع، علت و روش‌های درمان تالاسمی

کمبود آهن چه عوارضی دارد؟

کم خونی فقر آهن خفیف معمولا مشکل خاصی ایجاد نمی‌کند. هر چند در صورتی که درمان نشود، می‌تواند سلامت را به خطر بیاندازد.

برخی از عوارضی که در اثر کمبود آهن در بدن و کم خونی ناشی از آن ایجاد می‌شود، شامل موارد زیر است:

• مشکلات قلبی: کم خونی فقر آهن می‌تواند باعث افزایش سرعت ضربان قلب و ایجاد ریتم قلبی نامنظم شود. از طرفی برای جبران خونرسانی به قسمت‌های مختلف بدن، قلب باید با قدرت بیشتری کار کند، که در نتیجه به مرور زمان قلب بزرگ شده و نارسایی قلبی به وجود خواهد آمد.
• مشکلات در دوره حاملگی: کم خونی شدید فقر آهن در زمان بارداری، با زایمان زودرس و تولد جنین با وزن کم ارتباط دارد. تحقیقات نشان داده اند علاوه بر موارد گفته شده، کم خونی شدید مادر می‌تواند باعث شود کودک در آزمایشات مربوط به توانایی ذهنی به خوبی عمل نکند و یا خود کودک دارای مشکلات مربوط به کاهش سطح آهن در بدن باشد.
• افزایش احتمال ابتلا به عفونت‌ها: کمبود آهن با تاثیر بر سیستم ایمنی بدن، باعث می‌شود بدن ما مستعد ابتلا به عفونت‌های مختلف باشد.
• تاخیر در رشد کودکان و شیرخواران: کمبود آهن می‌تواند باعث ایجاد تاخیر در رشد و تکامل کودکان گردد.

تشخیص کم خونی فقر آهن

کم خونی به سادگی با انجام آزمایش خون تشخیص داده می‌شود. برای بررسی بیشتر پزشک ممکن است از تست‌های تشخیصی دیگری مثل سطح آهن خون و میزان ذخیره آهن در بدن کمک بگیرد.

در صورتی که شک به مشکلات گوارشی و خونریزی داخلی وجود داشته باشد، اندوسکوپی انجام می‌شود.

درمان کمبود آهن یا کم خونی فقر آهن

درمان کمبود آهن در قدم اول، بستگی به علت ایجاد و شدت آن دارد.

برخی از اقدامات که به درمان فقر آهن کمک می‌کند، شامل موارد زیر است:

• رژیم غذایی سرشار از آهن

مواد غذایی که می‌توانند از از ایجاد کم خونی فقر اهن جلوگیری کرده یا ان را درمان کنند شامل موارد زیر است:

• گوشت قرمز
• سبزیجات
• مغزیجات
• میوه خشک شده
• مصرف مکمل آهن

مصرف مکمل آهن می‌تواند به بازسازی ذخایر آهن بدن کمک کند. برای اطمینان از مصرف دوز صحیح مصرف آهن می‌توانیم با پزشک مشورت کنیم.

چند توصیه برای جذب بهتر آهن:

• بهتر است مکمل آهن با معده خالی مصرف شود.
• در صورتی که داروهای ضد اسید معده استفاده می‌کنیم، بهتر است آهن حداقل با دو ساعت فاصله از آن مصرف شود.
• مصرف همزمان آهن و ویتامین سی به جذب بهتر آهن کمک می‌کند.
• درمان علت زمینه‌ای

در صورتی که علت کم خونی فقر آهن خونریزی باشد، مصرف مکمل آهن کمک چندانی نخواهد کرد،‌بلکه بهتر است ابتدا علت آن درمان شود.

پزشک برای خانم‌هایی که خونریزی ماهیانه زیادی دارند، قرص‌های هورمونی تجویز می‌کند.

در صورتی که علت خونریزی آسیب داخلی باشد ممکن است جراحی انجام شود.

زخم‌های عفونی معده معمولا با مصرف آنتی بیوتیک درمان می‌شوند.

برای درمان موارد شدید فقر آهن، ممکن است نیاز به تجویز آهن تزریقی و یا انتقال خون باشد.

پیشگیری از کم خونی فقر آهن

در صورتی که علت کم خونی فقر آهن، مصرف ناکافی آهن باشد، با خوردن مواد غذایی سرشار از آهن و ویتامین سی می‌توانیم از بروز آن جلوگیری کنیم.

در نهایت توجه به این نکته ضروری است که در صورت مشاهده علائم کم خونی فقر آهن به پزشک مراجعه کنیم. مصرف بیش از حد آهن می‌تواند باعث بروز مشکلات کبدی و یا یبوست شود.

IR-0525-ABD-9544-AS

منبع:

my.clevelandclinic , hopkinsmedicine , healthline , mayoclinic , nhs , hematology.org , nhsinform