عصب تری ژمینال پنجمین جفت از اعصاب دوازده گانه مغزی یا کرانیال است.اعصاب مغزی شامل دوازده جفت عصب است که از قسمت‌های مختلف مغز به مناطق متفاوتی از صورت، گردن و تنه ، عصب می‌رسانند. اعصاب مغزی به صورت جفت هستند که یکی از نیمکره چپ و دیگری از نیمکره راست منشا می‌گیرند.

عصب زوج پنجم یا همان تری ژمینال بزرگترین عصب مغزی بوده و شامل سه بخش حسی،حرکتی و پاراسمپاتیک است.این عصب بعد از خروج از جمجمه به سه شاخه فوقانی(شاخه اول)،میانی(شاخه دوم) و تحتانی(شاخه سوم) تقسیم شده و به بخش‌های زیادی از صورت و چشم و حفره دهان عصب‌رسانی می‌کند.
نورالژی تری ژمینال یکی از علت های شایع درد صورت است که گاهی اوقات از آن به عنوان یکی از طاقت فرساترین دردهای بدن نام برده می شود. درد نورالژی عصب

تری ژمینال به صورت ناگهانی شروع شده و هربار از نظر کیفیت،شدت و محل درگیری مشابه دفعه‌های قبل است.یعنی طی هر حمله درد، دقیقا علائمی را تجربه می‌کنیم که دفعه پیش داشته‌ایم. درد اغلب یک نیمه صورت و بیشتر قسمت‌های تحتانی صورت و فک را درگیر می‌کند،اما ممکن است گاهی روی نواحی اطراف بینی و بالای چشم هم اثر بگذارد.

درد عصب تری ژمینال در هر سنی می‌تواند اتفاق بیوفتد هرچند بیشتردر افراد بالای ۵۰ سال اتفاق می‌افتد و شیوع آن در خانم‌ها بیشتر از آقایان است.

 

بیشتر بخوانید: عوارض درمان نکردن خشکی چشم چیست؟ درمان خشکی چشم را در این مطلب بخوانید.

 

انواع درد عصب سه قلو

نورالژی عصب سه قلو به سه نوع دسته‌بندی می‌شود:

  • کلاسیک
  • ثانویه
  • ناشناخته

که در ادامه ویژگی هر کدام را توضیح می‌دهیم.

 

نورالژی تری ژمینال کلاسیک

نوع کلاسیک توسط MRI یا جراحی با مشاهده فشردگی عصب و تغییرات ظاهری در ریشه عصب تری ژمینال تشخیص داده و طبقه‌بندی می‌شود. معمولا علائم آن در شاخه دوم و سوم عصب ظاهر می‌شود.ممکن است دوره‌هایی از نورالژی تری ژمینال غیرمعمول (که درد در آن به صورت مدوام است) قبل از آن وجود داشته باشد.

زیرمجموعه‌های نورالژی تری ژمینال کلاسیک شامل موارد زیر است:

  • نوعی که فقط به صورت حمله‌ای اتفاق می‌افتد و در فاصله بین حملات ، بیمار هیچ دردی ندارد.
  • نوعی که با تداوم درد همراهی دارد.یعنی در فاصله بین حملات ، درد بصورت مداوم یا نزدیک به مداوم وجود دارد.

 

نورالژی تری ژمینال ثانویه

این نوع از نورالژی توسط برخی بیماری¬ها ایجاد شده و ویژگی آن این است که در معاینه فیزیکی توسط پزشک اختلال حسی عصب دیده می‌شود.
زیرمجموعه‌های نورالژی تری ژمینال ثانویه شامل موارد زیر است:

  • نوعی که به بیماری ام اس نسبت داده می‌شود.
  • نوعی که به اتصال بین هر نوعی از توده و عصب سه قلو نسبت داده می‌شود. (منظور از توده در اینجا هر نوع ساختاری است که به خاطر حجمی که دارد به اطراف فشار وارد می‌کند)
  • نوعی که به دلایلی غیر ازبیماری ام اس و توده اتفاق می‌افتد.مثل تغییر شکل غیر طبیعی استخوان قاعده جمجمه یا دلایل ژنتیکی

 

بیشتر بخوانید: علت به وجود آمدن بیماری ام اس چیست؟

 

نورالژی تری ژمینال ناشناخته

در این نوع نورالژی هیچ تغییر غیرعادی در تست‌های مربوط به عصب و MRI دیده نمی‌شود.

 

علائم نورالژی عصب سه قلو

علامت اصلی نورالژی تری ژمینال درد ناگهانی،شدید، تیزو تیرکشنده است که در اکثر افراد حدود چند ثانیه تا نهایت دو دقیقه طول می‌کشد. در تعدادی از بیماران دیده شده که درد ۲ الی ۱۰ دقیقه ادامه داشته است.تعداد دفعاتی که ممکن است درد نورالژی عصب سه قلو را تجربه کنیم در افراد مختلف بسیار متفاوت است؛حدود ۴۰% بیماران بیش از ده حمله درد در یک روز گزارش کرده‌اند.

دردی که در نورالژی عصب سه قلو تجربه می‌کنیم شبیه شوک الکتریکی بوده و همانطور که گفتیم به عقیده بسیاری درد آزار دهنده‌ای است. درد نورالژی تری ژمینال می‌تواند انقدر شدید باشد که درحین حمله درد قادر به انجام هیچ کاری نباشیم.حتی فکر کردن به این موضوع که درد دوباره اتفاق خواهد افتاد باعث ایجاد اضطراب می‌گردد و همین ممکن است باعث شود فرد ازانجام فعالیت‌های روزانه و ارتباطات اجتماعی دوری کند.

درد را معمولا در فک تحتانی و فوقانی ،گونه‌ها و حتی درد دندان احساس می‌کنیم.به ندرت ممکن است پیشانی و چشم هم درگیر شود و معمولا در فواصل بین حملات،علائمی نداریم.

اغلب ، درد در سمت راست صورتمان دیده می‌شود،هر چند گاهی ممکن است درد نورالژی تری ژمینال همزمان در دو طرف صورت هم باشد.

هر موردی شامل لمس کردن صورت و دندان، تراشیدن ریش صورت، مسواک زدن، آرایش کردن و حتی غذا خوردن، نوشیدن، جویدن آدامس و صحبت کردن می‌تواند باعث ایجاد درد شود.

 

علت درد عصب سه قلو چیست؟

علت دقیق درد عصب سه قلو همچنان ناشناخته است. اغلب گفته می‌شود به دلیل تحت فشار قرار گرفتن عصب تری ژمینال به وجود می‌آید.این فشار معمولا روی قسمتی از عصب وارد میشود که نزدیک مغز قرار دارد،و توسط یک شریان یا ورید سالم ایجاد می‌شود.

هنوز مشخص نیست چرا این فشرده شدن عصب می‌تواند حملات دردناک را فقط در برخی افراد ایجاد کند.یعنی ممکن است در بعضی‌ها این فشار روی عصب سه قلو وجود داشته باشد ولی هیچ وقت شخص دچار درد نورالژی تری ژمینال نشود.

علت‌های دیگر نورالژی تری ژمینال می تواند شامل بیماری ام اس،تومورها،کیست‌ها ویا آسیب صورت در اثر اقدامات دندانپزشکی باشد.

 

درمان درد عصب سه قلو

نورالژی عصب سه قلو توسط برخی داروها و یا جراحی درمان می‌شود.

داروهای مورد استقاده در درمان نورالژی تری ژمینال شامل موارد زیر است:

  • داروهای ضد تشنج
  • داروهای ضد افسردگی
  • داروهای شل کننده عضلات
  • تزریق بوتاکس

در استفاده از درمان دارویی علاوه بر عوارض شایع دارویی،مشکلات دیگری هم ممکن است به وجود بیاید. بعضی اوقات بیماران به دوزهای دارویی بالاتری برای تسکین درد نیاز پیدا می‌کنند، همچنین اثر برخی داروها به مرور می‌تواند کاهش یابد.

در صورتی که درمان دارویی اثرگذار نباشد بنا بر تشخیص پزشک از جراحی کمک گرفته می‌شود.

 

تشخیص نورالژی عصب سه قلو چگونه است؟

گفتیم از آن‌جایی که درد عصب سه قلو معمولا در فک و دندان حس می‌شود، بسیاری از بیماران ابتدا به دندانپزشک مراجعه کرده و خیلی اوقات نورالژی تری ژمینال توسط دندانپزشک تشخیص داده می‌شود.

روش دقیقی که با آن بتوان نورالژی تری ژمینال را تشخیص داد وجود ندارد. پزشک بر اساس شرح حالی که از ما می‌گیرد و مشخصات درد و معاینه سر و گردن به تشخیص می‌رسد.

نکته مهمی که درمورد تشخیص نورالژی تری ژمینال وجود دارد رد کردن سایر شرایطی است که باعث درد صورت می‌شود.

از MRI می توان به عنوان یک روش برای تشخیص کمک گرفت بدین ترتیب که اگر فشردگی در عصب وجود داشته باشد توسط MRI نشان داده می شود.

 

پیشگیری از نورالژی عصب سه قلو

گفتیم حملات درد نورالژی تری ژمینال به صورت ناگهانی اتفاق می‌افتد بنابراین روش پیشگیری مناسبی برای آن وجود ندارد.

یک سری محرک‌ها مانند دست زدن به صورت می‌توانند درد عصب سه قلو ایجاد کنند ؛با دوری از این محرک ها می‌توان از ایجاد حمله دردناک تا حدودی پیشگیری کرد.

 

عوارض درد عصب سه قلو چیست؟

درد عصب تری ژمینال بسیار شدید و ناتوان کننده است و اگر به خوبی درمان نشود می‌تواند باعث ایجاد اضطراب و افسردگی شود.

بیمارانی که دچار درد به دنبال حرکات صورت می‌شوند،به خاطر احساس ناخوشایند ناشی از حملات دردناک قریب‌الوقوع ، ممکن است از حضور در اجتماع دوری کنند.

استفاده از داروهای ضدتشنج برای درمان در دراز مدت عوارض نامطلوبی برای بیمار به همراه خواهند داشت.

بعضی اوقات بیماران دچار بی حسی دائمی در یک طرف صورت می‌شوند. همچنین احتمال از بین رفتن رفلکس قرنیه و ضعف فک وجود دارد.

نادرترین عارضه نورالژی تری ژمینال بیهوشی دولوروسا نام دارد که نوعی احساس ناخوشایند و درد شدیدی در صورت است که بسیار ناتوان‌کننده‌تر از نورالژی تری ژمینال می‌باشد.

 

منابع: UpToDate , hopkinsmedicine , nhs.uk , ichd-3.org , thelancet

IR-0125-ABD-9126-AS